Маршрут смерці

Праз 80 гадоў раскрыты новыя страшныя факты аб расстрэлах мірных жыхароў у кашыцкім лесе

У лясным масіве каля вёскі Кашыцы стаіць невялікі помнік, які нагадвае цяперашняму пакаленню аб жахах Вялікай Айчыннай вайны. Раней лічылася, што там пахаваны 39 мірных грамадзян, расстраляных фашыстамі ў 1942—1943 гг. Але зусім нядаўна ўдалося ўстанавіць: там ляжаць парэшткі як мінімум 200 чалавек - беларусаў, рускіх, яўрэяў, цыган.

Гэта страшнае адкрыццё зрабілі настаўнік гісторыі Пастаўскай гімназіі Аляксандр Кузняцоў і яго вучаніца Анастасія Карпушава. Таксама яны ўстанавілі імя аднаго з гітлераўскіх катаў, якія аддавалі загады на знішчэнне і вываз у Германію мірных грамадзян Пастаўскага раёна. Усе гэтыя факты былі імі апісаны ў даследчай працы, адзначанай прэстыжнымі дыпломамі на ўзроўні вобласці і рэспублікі.

Назва працы — «Злачынствы нямецка-фашысцкіх захопнікаў на тэрыторыі Пастаўскага раёна ў 1941—1944 гадах: невядомыя факты аб магіле ахвяр вайны каля вёскі Кашыцы». Знайсці новую інфармацыю па пазначанай тэме аказалася няпроста: аб генацыдзе нашых землякоў пісалася толькі у гісторыка-дакументальнай хроніцы «Памяць. Пастаўскі раён», урыўкавыя звесткі размяшчаліся ў інтэрнэт-крыніцах.

— Вывучаючы матэрыялы ў інтэрнэце, мы даведаліся аб наяўнасці архіўных дакументаў, у якіх ёсць звесткі аб злачынствах фашыстаў на Пастаўшчыне, — расказваў Аляксандр Кузняцоў. — Каб азнаёміцца ​​з імі, мы з Анастасiяй наведалі занальны дзяржаўны архіў у Глыбокім. Менавіта туды ў 2021 годзе былі перададзены аблічбаваныя дакументы з фондаў Дзяржаўнага архіва Расійскай Федэрацыі, якія датычацца злачынстваў нямецка-фашысцкіх захопнікаў над жыхарамі раёна.

Сярод гэтых дакументаў знаходзіліся сведкавыя паказанні жыхароў Кашыц І. М. Барысава і В. П. Асененка. Яны расказвалі, што ў студзені 1942 года гітлераўцамі ў лесе каля іх вёскі былі расстраляны 2 групы савецкіх грамадзян: 30 жанчын і 25 мужчын. Таксама яны распавялі пра сістэматычныя расстрэлы жыхароў горада і навакольных вёсак групамі па 3-4 чалавекі. Сярод забітых узгадваліся ваеннапалонныя.

Усяго ж, па словах відавочцаў, было расстраляна каля 200 грамадзян: мужчын і жанчын, працоўных і сялян, беларусаў, рускіх, яўрэяў і цыган. Дарога з Пастаў да месца расстрэлаў стала самым сапраўдным маршрутам смерці, які стварылі гітлераўскія каты.

Падчас вывучэння іншых дакументаў былі ўстаноўлены 8 новых імён расстраляных і пахаваных у кашыцкім лесе людзей. Сярод іх — Ананій Дзіковіч, Восіп Жолкіс, Аляксандр Рышкавец, Анатоль Марозаў (расстраляны ў ліпені 1942 года), браты Кузьмінавы. Да гэтага часу былі вядомы толькі 3 імёны забітых там фашыстамі грамадзян.

Хто здзяйсняў гэтыя жахлівыя злачынствы на нашай зямлі? Ці панеслі забойцы пакаранне за свае чорныя справы? Адказы на гэтыя пытанні таксама шукалі Аляксандр Кузняцоў і Анастасія Карпушава. І непаспяхова.

— У Расійскім дзяржаўным ваенным архіве нам удалося ўстанавіць імя аднаго з гітлераўскіх катаў, якія аддавалі загады на знішчэнне і вываз у Германiю мірных грамадзян Пастаўскага раёна, - працягваў Аляксандр Кузняцоў. — Гэта камендант палявой камендатуры №620 генерал-маёр Іаган Тарбук. Яму не удалося адысці ад пакарання. Ваенным трыбуналам Беларускай ваеннай акругі ў 1947 году ён быў асуджаны да 25 гадоў папраўча-працоўных лагераў за здзейсненыя яго падпарадкаванымі злачынствы. Пасля вайны Іаган Тарбук быў узяты ў палон на тэрыторыі Польскай Народнай Рэспублікі.

За даследчую працу Анастасія Карпушава ўзнагароджана дыпломам І ступені на XV міжнароднай маладзёжнай навукова-практычнай канферэнцыі «Вялікая Айчынная вайна 1941—1945 гадоў у гістарычнай памяці народа». Пры ўдзеле Інстытута гісторыі НАН Беларусі яна прайшла ў Мінску ў пачатку мая і аб'яднала больш за 400 удзельнікаў з розных куткоў Беларусі.

З гэтай жа працай Анастасія ўдзельнічала ў абласных краязнаўчых чытаннях «Невядомая гісторыя ў асобах», дзе была адзначана дыпломам ІІІ ступені.

— У Год гістарычнай памяці асабліва важна ўсталяваць як мага больш фактаў, звязаных са злачынствамі нацыстаў супраць мірнага насельніцтва, - рэзюмаваў Аляксандр Кузняцоў. — Тэма аб'ёмная, і ёсць магчымасць і жаданне вывучаць яе далей. Тым больш што яшчэ ў мінулым годзе створана раённая рабочая група па ўстанаўленні фактаў генацыду беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны, а таксама мемарыяльных комплексаў, месцаў масавых растрэлаў, пахаванняў на тэрыторыі Пастаўскага раёна. У яе ўваходзяць работнікі выканаўчага камітэта, АУС, пракуратуры, музея. Усю знойдзеную інфармацыю аб пахаванні ў кашыцкім лесе мы перадалі гэтай працоўнай групе.

У бліжэйшы час плануецца вывучыць межы гэтага пахавання. З улікам таго, што там пахаваны як мінімум 200 чалавек, яго перыметр можа быць большым. Але дапамагчы знайсці адказ на гэта пытанне могуць толькі спецыялісты. Таму членамі працоўнай групы складзены інфармацыйны ліст для 52-га асобнага пошукавага батальёна Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь, які зноў запрошаны для працы ў наш раён.

Іна Сняжкова, раённая газета «Пастаўскі край»

Аляксандр Кузняцоў з вучаніцай Анастасіяй Карпушавай